.تقریبا می توان گفت حالا که تمام چهره ی جهان دستخوش تغییرات شده است، مدارس و سیستم آموزشی همچنان بسیار شبیه به آن چیزی هستند که نزدیک به صد سال پیش بوده اند
در این صد سال ما از دُرُشکه ها به خودرو های بسیار سریع رسیده ایم ، از ارسال و دریافت نامه ،که هفته ها زمان می برد،به پیام رسان ها رسیده ایم که در کسری از ثانیه پیام ها را جابجا می کنند، از شهر های قدیمی به کلانشهر های پیشرفته امروزی رسیده ایم . اما هنوز سیستم آموزشی چیزی شبیه به همانی است که صد سال پیش اجداد ما از آن استفاده می کردند . در این یکی دو دهه نیاز به تغییرات اساسی در سیستم آموزشی بسیار احساس شده است و تلاش های بسیاری نیز در این راه انجام شده است.
اینترنت که بیش از هر چیزی سبک زندگی ما را تغییر داد یکی از مهمترین فناوری هایی بود که در این زمینه نیز توانایی خود را نشان داد، ظهور وبسایت ها و پلتفرم هایی با هدف آموزش نظیر خان آکادمی در سطح بین المللی و مکتبخونه و فرادرس و فرانش در سطح داخلی نمونه هایی از اقدامات در راستای آموزش الکترونیکی و دیجیتال بوده اند .
امروزه بستر اینترنت برای یادگیری بسیار مورد استفاده قرار می گیرد ، دسترسی تقریبا بدون محدودیت به بسیاری از منابع ، کتاب ها ، فیلم ها و ویدئوهای آموزشی ، ظهور سایت هایی نظیر ویکی پدیا ، دانشنامه های انلاین، جوامع و گروه های تخصصی ، گوگل اسکالر و …. همگی بخشی از گزینه هایی است که امروزه در زمینه ای یادگیری اینترنتی مورد استفاده قرار می گیرند.
و تاثیر بسیار زیادی داشته اند.
برای شخص من، استفاده از این ابزار ها به امری روزانه تبدیل شده است. پروژه ی دانشگاهی من بدون دسترسی به Google Scholar اصلا پیش نمی رفت ، یادگیری زبان انگلیسی بسیار سخت می شد، مهارت های نرم افزاری که امروزه از آن ها استفاده می کنم و حتی مهارت ها و دانش هایی که با آن ها به سمت کسب و کار کشیده شده ام نیز همه و همه از طریق اینترنت و یادگیری از آن حاصل شده است. اینترنت بدون شک بزرگترین ابزاری است که تا به حال به آموزش کمک کرده است . اما ما چقدر توانسته ایم کل مفهوم آموزش را تغییر دهیم ؟
سال ها قبل در دوران تحصیل در دبیرستان، پروژه هوشمند سازی کلاس های درسی اجرا شد، هفته ها قبل از آن که این پروژه در مدرسه ما اجرا شود همه از شنیدن نام آن و اقدامی که قرار است در روز های آینده رخ دهد بسیار هیجان زده بودیم . اما وقتی که گفتند امروز کلاس شما هوشمند شده است تفاوتی احساس نکردیم . تنها یک پرژکتور و یک تخته هوشمند که با آن می توانستیم برخی نمودار ها و اشکال هندسی را راحت تر بکشیم. البته اینقدر کاربری آن ها سخت بود که پس از چند دقیقه معلمین به همان سیستم قبلی باز می گشتند . ده ها میلیون هزینه رسما هیچ کاربردی نداشت .
برای دهه هاست که سیستم معلم و دانش آموزی(استاد و دانشجویی) در جهان اساس آموزش (آموزش به معنای اموزش آکادمیک) است ، در همه ی این ادوار ابزار های متنوعی در اختیار مدرسین قرار گرفته و به توانایی های آن ها افزوده است . برای مثال تخته سیاه ها جایشان را به تخته وایت برد ها دادند ، گچ ها جایشان را به ماژیک ها و … ظهور اینترنت تاثیر به مراتب بیشتری نسبت به ورود تخته وایت برد ها و … در آموزش گذاشت . پتانسیل اینترنت برای تغییر سیستم آموزشی شاید بیشتر از تخیل ما باشد. اما چرا با این وجود هنوز نتوانستیم به مفهوم واقعی آموزش اینترنتی ، مجازی ، الکترونیک ، دیجیتال و … برسیم ؟
اکنون هزاران وبسایت و اپلیکیشن در زمینه ی آموزش فعالیت می کنند ، تاثیر گذاری آن ها به قدری بود که در بسیاری از زمینه ها دیگر نیاز به معلمین و مدرسین از بین رفت ، واژه ی خود آموزی (self study) حالا به واژه ای بسیار عادی تبدیل شده است ، تقریبا همه ی ما حالا دانش یا مهارتی را داریم که بدون مدرس و کلاس فرا گرفته ایم . من از ورزش محبوبم و مهارتی نظیر طراحی سایت ، تا مباحث دانشگاهی را در اینترنت یادگرفته ام . اما آیا این ها واقعا آموزش الکترونیک است ؟
بگذارید به برخی از این انواع آموزش ها نگاهی بی اندازیم .
آکادمی خان ، به عنوان یکی از سازمان های پیشگام در این زمینه ، در واقع مجموعه ای از ویدئو های آموزشی است ، یا مثلا فرادرس ، مکتب خونه در سطح داخلی نیز چیزی جز مجموعه ای از ویدئو ها که در آن یک مدرس به تدریس می پردازد نیست . مهمترین ویژگی های آن ها دسترسی همگانی به آموزش در هر نقطه از جهان و در هر زمان است . با وجود سایت هایی نظیر این ها شما دیگر نیاز نیستید هزینه های گزاف برای حضور در کلاس ها پرداخت کنید ، یا فواصل دور را طی کنید و در زمان های مقرر در کلاس ها حصور پیدا کنید . حالا شما می توانید ، سریع تر، ارزانتر و د رهر زمان و مکانی که می خواهید یاد بگیرید . اما جز این موارد ، آیا اینترنت تاثیر دیگری بر آموزش داشته است یا خیر؟
همانطور که گفتیم این وبسایت ها را می توان در مجموعه ی بزرگی از ویدئو های آموزشی ، ویدئو هایی از تدریس اساتید ، دانست . در واقع اگر انتقاد ما به اساس سیستم استاد و دانشجویی (تدریس یک مدرس برای گروهی از دانشجویان به شیوه ی یکسان ) باشد ، اینجا نیز قضیه تغییر چندانی نکرده است، صرفا به خاطر حضور اساتید بیشتر ، شما قدرت انتخاب بیشتری برای انتخاب مدرس خود دارید، اما ذات همان کلاس های سنتی قدیم است که از بستر اینترنت برای رساندن محتوا به مخاطبان و حذف محدودیت های زمان و مکان و قابلیت تکرار ( چند بار گوش دادن به حرف های مدرس که در حالت سنتی وجود ندارد ) استفاده کرده است .
من به کرات از این وبسایت ها استفاده کرده ام و در بسیاری از مواقع هم سطح رضایت بسیار بالایی داشته ام و هیچ موقع دست از تحسین تلاش های آن ها بر نمیدارم اما معتقدم با همه ی تغییرات ایجاد شده آن ها نیز هنوز تحت پرچم سیستم سنتی آموزش حرکت می کنند .
w3schools ، بسیاری از کسانی که کدنویسی می کنند ، طراحی سایت می کنند با این وبسایت آشنایی کامل دارند ، من مدت ها قبل در یک هفته با استفاده از این وبسایت HTML و CSS را یاد گرفتم.
اگر با این وبسایت کار کرده باشید می دانید که در این وبسایت خبری از استاد یا ویدئو های آموزشی نیست ، این شبیه یک کتاب آموزشی بزرگ است . شما بر حسب این که دقیقا کدام بخش را نمی دانید ، آن تب را باز می کنید و به تمرین مطالب گفته شده می پردازید . درست است که این حالت با سیستم ویدئو های آموزشی تفاوت بسیاری دارد اما باز هم محتوا و تمرین های گفته شده بر اساس مطالب یک یا چندین استاد و مدرس بوده است که هیچ نشان و ردی از آن ها دیده نمی شود .
سایت های بسیار دیگری نیز در این زمینه فعالیت می کنند ، کورسرا (coursera) (در صورتی که میخواهید وارد وبسایت کورسرا شوید از فیلتر شکن استفاده کنید )نیز یکی از مهمترین سایت ها در این زمینه است که با همکاری بسیاری از دانشگاه های مطرح توانسته در راستای آموزش الکترونیک گامی مهم بردارد . اما آیا واقعا توانایی اینترنت در ایجاد تحول در آموزش تا همین حد است ؟
بیاید بار دیگر به برخی تغییرات مهم در جهان نگاهی بی اندازیم ، نسل های قبل از ما برای حمل و نقل از درشکه استفاده می کردند ، برخی درشکه ها به خاطر طراحی بدشان راحتی خوبی نداشتند ، برخی از آن ها به راحتی خراب می شدند و احتمالا یک سفر طولانی شمارا از پای در می اورد ، بسیاری از افراد به طراحی درشکه های بهتر و راحت تر و استفاده از اسب های توانا تر پرداختند تا سفر را ایمن تر ، سریع تر و راحت تر کنند . اما چیزی که توانست حمل و نقل را دگرگون کند ، اسب های سریعتر و درشکه های کارامد تر نبودند ، خودرو ها بودند . ما خودرو هارا اختراع کردیم .
تلاش هایی که امروزه در راستای آموزش اینترنتی می شود در واقع چیزی شبیه به نصب راهنما و بوق برای درشکه هاست . “خر همونه،فقط پالونش عوض شده” ضرب المثلی است که به خوبی این اقدامات ما را توصیف می کند . آنچه که ما اکنون داریم را می توان ” آموزش مثلا اینترنتی” دانست ، نه “آموزش اینترنتی”
اما آموزش اینترنتی به چه شکلی می تواند داشته باشد؟
گوگل به مدارس هوشمند شبیه تر است ، سیستم جستجوی گوگل هر روز هوشمند تر می شود ، شاید گوگل در روز های اول چیزی جز یک جستجوی ساده بر اساس نام صفحات نبود ، اما با پیشرفت های گوگل ، این جستجو به درون محتوا ها نیز کشیده شد و حالا گوگل کاملا با شما و محتوای وب در تعامل است .(پیشنهاد می کنم کتاب “همه دروغ می گویند یا everybody lies را بخوانید یا در پادکست بی پلاس خلاصه ی آن را گوش کنید تا به قدرت گوگل پی ببرید ). شما با حضور در اینترنت ردپا و اثری از خود می گذارید . این ردپا باعث می شود بسیاری از وبسایت ها نظیر گوگل مارا بیشتر از خودمان بشناسند. حالا اگر گوگل مارا می شناسد ، احتمالا برای او کاری ندارد که دانسته ها و نادانسته های مارا هم تشخیص دهد ( به قدرت big data ایمان بیاورید) . وقتی امروزه تبلیغاتی که در وبسایت ها مشاهده می کنید بر اساس سلیقه و نیاز های و جستجو ها و کلیک های شما در اینترنت انتخاب و به شما نشان داده می شوند، چرا وبسایت های آموزشی از این قدرت استفاده نکنند؟ من دانش فنی در مورد این پدیده را ندارم ، اما می دانم تا وقتی بخواهیم یک انسان به انسانی دیگر بیاموزد ، نمی توانیم ادعا کنیم که به مفهوم واقعی آموزش اینترنتی نزدیک شده ایم . ما نیاز داریم که این بار خود کامپیوتر ها این وظیفه را بر عهده بگیرند.
درست است که ماشین تایپ نگارش نامه ها را ارتقا داد ، اما تا وقتی قرار باشد آن نامه توسط یک انسان از این سوی جهان به آن سوی جهان برود ، واقعا نمی توان تغییر شگرفی احساس کرد اما همان که ما توانستیم این عامل انسانی را در این میان حذف کنیم ، سرعت انتقال پیام ها و نامه ها هزاران هزار برابر بیشتر شد . این یعنی انقلاب .
اگر حالا به دنبال انقلابی در سیستم آموزش هستیم . باید از تکنولوژی استفاده صحیح تری کنیم ، باید آموزش را به خود تکنولوژی بسپاریم . همانطور که حالا همه ی داده و ها و اطلاعات و منابع در فضای اینترنت وجود دارد ، شاید باید به دنبال راه حلی باشیم که تکنولوژی را تبدیل به معلم کنیم ، نه این که معلم هارا وارد اینترنت کنیم . اگر بیخیال بحث های تخصصی اش شویم و آن هارا به متخصصان آن زمینه ها واگذاریم، می توانیم خیلی ساده ببینیم که این اتفاقی است که باید رخ دهد ، چون آینده از جنس تغییر است . آینده همه چیز را تغییر می دهد و بالاخره روزی احتمالا ما می توانیم بر اساس ویژگی های شخصیتی و استعدادی مان که توسط کامپیوتر ها بهتر از ما شناسایی می شوند به سمت یادگیری برویم، شاید در آینده ای که حجم عظیم داده ها و هوش مصنوعی و ده ها تکنولوژی دیگر حکمرانی می کنند ، داشتن یک لپتاپ که آنچه باید به شما یاد بدهد را به شما یاد دهد ، چیزی عحیب و دور از ذهن نخواهد بود .
پی نوشت: بر اساس تجربه ی شخصی .
مدتی قبل بر حسب نیاز به یادگیری موضوعی آکادمیک ، در یکی از وبسایت های آموزش آنلاین تازه تاسیس ثبت نام کرده و با پرداخت مبلغ نسبتا قابل توجهی یکی از دوره های آن را خریداری کردم ، انچه که متوجه آن شدم ، مدرسی بود که برای یک دوره صد ساعته ، از چندین کتاب به عنوان منبع استفاده می کرد و در طول جلسه های آنلاین هم به بخش های مختلف که ارجاع داده می شد که دانشجو را نیازمند به خرید آن کتاب ها ( که توسط مدرس تالیف شده اند ) می کرد. و همچنین مدرس به دفعات در طول جلسات به بیان بحث های کلیشه ای و خودستایی از دوره ی خود می پرداخت که شاید در مجموع زمان مفید دوره را بالغ بر 20 ساعت کاهش می داد . آنچه آنجا مشاهده کردم در واقع نه تنها یک انحراف بزرگ از مفهوم آموزش اینترنتی بود ( در واقع هیچکس توقع ندارد مدرس در یک دوره ی آنلاین که میتواند در حجمی کمتر از یک مگابایت اطلاعات نوشتاری را حتی با دریافت هزینه ای اضافه تر به شما ارائه دهد شمارا مجبور به خریدن کتاب هایش کند ) بلکه شاید یکی از مهمترین باگ هایی بود که سیستم های “آموزش مثلا اینترنتی” می توانند داشته باشد . حضور مدرسین بی کیفیت بدون نظارت و اتلاف وقت و هزینه ی بسیار، باگی که بسیار بیشتر مارا متوجه نیازمان به خلاص شدن از عامل انسانی در یادگیری حداقل از اینترنت می کند . امیدارم که شاهد آن باشیم .